Ενημερωθείτε για την Διαδικτυακή Εξάρτηση...
ΜΟΝΑΔΑ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ (Μ.Ε.Υ.)
Β΄ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ
ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΙΔΩΝ «Π. & Α. ΚΥΡΙΑΚΟΥ»
Επιστημονική Υπεύθυνος : Άρτεμις Τσίτσικα
Επικ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής
ΜΑΡΤΥΡΙΑ
Έφηβος 17 ετών
«Είμαι μόνος, μα τελικά ποιος φταίει ;
Ίσως λέω πολλά, αλλά κάνω λίγα !
Για ένα πράγμα είμαι σίγουρος : «δεν είμαι αυτός που θα ήθελα να είμαι».
Τίποτε από όλα αυτά δεν θα είχε συμβεί εάν δεν ήμουν πραγματικά αδύναμος. Είμαι 17 ετών. Μόνος και γεμάτος θυμό!
Φίλοι; Δεν μου έμεινε κανείς. Υπάρχει μόνο ένα άτομο στο οποίο μπορώ να τηλεφωνήσω από το κινητό μου. Σύντομα δεν θα μπορώ να τηλεφωνήσω σε κανέναν.
Είναι δικό μου το φταίξιμο που τους έδιωξα έναν-έναν από κοντά μου. Ωστόσο, βαθιά μέσα μου, αισθάνομαι ότι εάν είχα την κατάλληλη στήριξη, θα μπορούσα ακόμη και να τα καταφέρω...»
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) του Πανεπιστημίου Αθηνών, λειτουργεί στο παράρτημα του Νοσοκομείου Παίδων «Π. & A. Κυριακού», Μεσογείων 24, 6ος όροφος. Απευθύνεται σε εφήβους 11-18 ετών και τις οικογένειές τους με οποιοδήποτε αίτημα. Περισσότεροι από 7.000 έφηβοι έχουν επισκεφθεί τη Μ.Ε.Υ. και έχουν πραγματοποιηθεί πάνω από 50.000 επισκέψεις (600 επισκέψεις μηνιαίως). Δεδομένου ότι πάνω από 80% των εφήβων ζητούν συμβουλευτική ή/και κατεύθυνση σε θέματα ορθής χρήσης της τεχνολογίας, η Μ.Ε.Υ. έχει οργανώσει ειδικό Τμήμα Ασφάλειας του Διαδικτύου (ΤΑΔ).
Το ΤΑΔ, από το καλοκαίρι του 2007 έχει δεχθεί εφήβους με αιτήματα σχετικά με την χρήση της τεχνολογίας και τυχόν «θέματα» που προκύπτουν (π.χ. ακατάλληλο περιεχόμενο, εκφοβισμός, κακοποίηση, συμπεριφορές εξάρτησης, αποπλάνηση-grooming, τυχερά παιχνίδια, θέματα ταυτότητας κ.α.). Η Μ.Ε.Υ. υπήρξε η πρώτη δομή στην Ελλάδα που έθεσε το θέμα υπερβολικής χρήσης στο διαδίκτυο. Το φαινόμενο αυτό έχει φέρει σε αμηχανία την επιστημονική κοινότητα παγκοσμίως, σχετικά με το εάν πρόκειται για είδος «εξάρτησης» ή για την «κορυφή του παγόβουνου» άλλων δυσκολιών ή/και προβλημάτων. Το γεγονός είναι ότι η χρήση του διαδικτύου μπορεί να είναι η επικρατούσα δραστηριότητα στην καθημερινότητα ορισμένων εφήβων με αποτέλεσμα την παραμέληση βασικών τομέων δράσης, όπως το σχολείο, τα χόμπυ, ο αθλητισμός, οι κοινωνικές σχέσεις (φιλικές ή/και ρομαντικές) κ.λπ. Μπορεί ακόμη να υπάρξουν διαταραχές του ύπνου, παρεκτροπές στη διατροφή και παραμέληση της σωματικής φροντίδας και υγιεινής.
Η κατάχρηση του διαδικτύου αντιμετωπίζεται στη Μ.Ε.Υ. με ψυχοεκπαίδευση και συμπεριφορικού τύπου παρέμβαση, καθώς και οικογενειακή συμβουλευτική. Προσέρχονται έφηβοι και οικογένειες μετά από παραπομπή από εκπαιδευτικούς (υπάρχει δίκτυο συνεργασίας με όλα τα σχολεία της Ελλάδος μέσω του Υπουργείου Υγείας και Παιδείας - Μνημόνιο Συνεργασίας τον Ιούνιο του 2010*), παραπομπή από ειδικούς, και κυρίως από τη Γραμμή Στήριξης «ΜΕ. Υποστηρίζω» 80011 80015 (2.500 κλήσεις ανά έτος).
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:
1. Τι είναι το φαινόμενο «εξάρτησης» από το διαδίκτυο; Πότε εμφανίστηκε για πρώτη φορά;
Η πρώτη περίπτωση είδε το φως της δημοσιότητας το 1997, στις Η.Π.Α.
Το πρώτο Κέντρο Απεξάρτησης λειτούργησε το 1995, στην Πενσυλβάνια των Η.Π.Α., ενώ την ίδια χρονιά ο Νεοϋορκέζος ψυχίατρος Ivan Goldberg, εν μέρει αστειευόμενος, υιοθέτησε πρώτος τον όρο Internet addiction («εθισμός» στο Internet). Οι πρώτες περιπτώσεις αφορούσαν ενήλικες, ωστόσο τα επόμενα χρόνια το φαινόμενο επεκτάθηκε ραγδαία σε εφήβους και νέους. Ο όρος «εθισμός» χρησιμοποιείται μέσα σε εισαγωγικά, αφού οι επιστήμονες ανά τον κόσμο δεν έχουν ακόμη καταλήξει για το εάν πρόκειται για αληθή εθισμό ή όχι.
2. Ποιά είναι τα κριτήρια που οριοθετούν την υπερβολική χρήση;
1. Παραμονή on-line για όλο και περισσότερο χρόνο
2. Αποτυχία διαχείρισης του επερχόμενου αισθήματος διέγερσης ή/και κατάθλιψης
3. Παραμονή on-line για περισσότερο από το προτιθέμενο χρονικό διάστημα
4. Κίνδυνος απώλειας σχέσης ή ευκαιρίας εξαιτίας της χρήσης
5. Ψεύδη, προκειμένου να καλυφθεί η αληθής έκτασης της χρήσης
6. Χρήση προκειμένου να ελεγχθούν τα αρνητικά συναισθήματα
Kaplan and Sadock’s Comprehensive Textbook of Psychiatry,
8th ed. 2004 pg 958
3.Ποιες είναι οι αιτίες του φαινομένου;
Το φαινόμενο φαίνεται πως είναι πολυπαραγοντικό. Παίζουν ρόλο η προσωπικότητα του εφήβου, η ύπαρξη συνοδών ψυχολογικών καταστάσεων (ντροπαλοί έφηβοι με χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολία στις κοινωνικές δεξιότητες, έφηβοι με υπερκινητικότητα, διαταραχές συμπεριφοράς ή καταθλιπτικό συναίσθημα κ.λπ.), το οικογενειακό περιβάλλον, τραυματικά γεγονότα κ.α. Οι νέες κοινωνικές συνθήκες (έλλειψη χώρων φυσικής εκτόνωσης και κοινωνικοποίησης, η υπεραπασχόληση των γονέων και η γενικότερη απομόνωση και έλλειψη επικοινωνίας) ενδεχομένως να συμβάλλουν στην εμφάνιση της κατάχρησης του διαδικτύου.
Δεδομένης της κοινωνικοοικονομικής κρίσης που αντιμετωπίζει η χώρα μας, δημιουργούνται συνθήκες που οδηγούν σε αύξηση της επίπτωσης του φαινομένου λόγω οικογενειακής δυσλειτουργίας (υπεραπασχόληση γονέων, ανεργία και καταθλιπτικό συναίσθημα, έλλειψη αντιπρότασης, «λευκοί» γάμοι, δυσκολία στην επικοινωνία κλπ.) .
4. Ποιές ηλικιακές ομάδες παιδιών εμφανίζουν «εξάρτηση» από το διαδίκτυο;
Είναι συχνό κατά την μέση εφηβεία (15-17 ετών), κατά την οποία οι έφηβοι πειραματίζονται και σταδιακά αυτονομούνται, καθώς και κατά την όψιμη εφηβεία (> 17 ετών). Οι διαδικτυακές δραστηριότητες που μπορεί να οδηγήσουν σε συμπεριφορές εξάρτησης είναι τα διαδικτυακά παιχνίδια, οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης, ενασχόληση με διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια-τζόγος και οι ιστοσελίδες πορνογραφικού περιεχομένου. Φαίνεται ότι και τα δυο φύλα είναι επιρρεπή, παρότι αρχικά η τάση αφορούσε περισσότερο τα αγόρια. Οι συμπεριφορές αυτές αυξάνονται με την χρήση φορητών συσκευών που ευνοούν την ιδιωτικότητα και διευκολύνουν την πρόσβαση. Οι έφηβοι με «εξάρτηση», μπορεί να σταματήσουν το σχολείο, να απομονωθούν από την οικογένεια και τους φίλους, να είναι επιθετικοί με τους γονείς, να κλέβουν χρήματα από την οικογένεια για να «παίζουν», να ζουν σε ένα δωμάτιο, να μην τρώνε ή το αντίθετο (να παχύνουν πολύ), να μην γυμνάζονται και να μην κοιμούνται για 24ωρα. Μπορεί ακόμη να μην αλλάζουν ρούχα, να παραμελούν την υγιεινή τους και την καθαριότητα.
5. Υπάρχουν περιπτώσεις παιδιών ηλικίας 10-11 ετών με εξάρτηση από το διαδίκτυο; Ποιά είναι η κλινική τους μορφή και σε ποιούς λόγους φαίνεται να οφείλεται αυτού του είδους η εξάρτηση;
Τα παραπάνω μπορεί να εμφανιστούν σε ηπιότερη μορφή κατά την πρώϊμη εφηβεία. Όσο ο έφηβος μεγαλώνει και πλησιάζει την μέση εφηβεία, ο πειραματισμός και η περιέργεια, η μη συνειδητοποίηση του κινδύνου και η φυσιολογική αντίδραση σε κάθε καταπίεση, γίνονται βασικά χαρακτηριστικά του (αποτελεί ακόμη αναπτυσσόμενο άτομο), και τον καθιστούν ευάλωτο και ευαίσθητο σε εξαρτήσεις. Τα παραπάνω δεν είναι απόλυτα, αφού η χρονολογική ηλικία μπορεί να μην συμβαδίζει πάντα με το αναπτυξιακό ψυχοκοινωνικό και γνωστικό στάδιο : π.χ. ένας έφηβος 10 ετών μπορεί να βρίσκεται αναπτυξιακά στη μέση εφηβεία και να συμπεριφέρεται ανάλογα κ.λπ.
6. Υπάρχουν διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία αναφορικά με το μέγεθος του προβλήματος στην Ευρώπη & την Ελλάδα; Ποια είναι αυτά;
Η Ευρωπαϊκή μελέτη που διεξήχθη σε επτά Ευρωπαϊκές χώρες EU NET ADB www.eunetadb.eu, με συντονίστρια χώρα την Ελλάδα, διαπιστώθηκαν τα κάτωθι σχετικά με την Συμπεριφορά Εξάρτησης στο Διαδίκτυο:
Η Συμπεριφορά Εξάρτησης από το Διαδίκτυο (ΣΕΔ) χαρακτηρίζεται από απώλεια ελέγχου σχετικά με τη χρήση του. Η ΣΕΔ προοδευτικά μπορεί να οδηγήσει σε έκπτωση των κοινωνικών δεξιοτήτων και απομόνωση, καθώς και παραμέληση σχολικών και δημιουργικών δραστηριοτήτων ή/και της υγείας, προσωπικής φροντίδας και υγιεινής.
Η Ισπανία, η Ρουμανία και η Πολωνία εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά Δυσλειτουργικής Διαδικτυακής Συμπεριφοράς (ΔΔΣ), ενώ η Γερμανία και η Ισλανδία τα χαμηλότερα.
Αναλυτικά, ορισμένα στοιχεία είναι τα παρακάτω:
• 1.2% του συνολικού δείγματος εμφανίζει συμπεριφορά εξάρτησης από το διαδίκτυο, ενώ 12.7% παρουσιάζει οριακή διαδικτυακή συμπεριφορά
• Τα αγόρια, οι έφηβοι μεγαλύτερης ηλικίας και οι έφηβοι με χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο των γονέων έχουν μεγαλύτερα ποσοστά Δυσλειτουργικής Διαδικτυακής Συμπεριφοράς (ΔΔΣ)
• Παρατηρούνται ψυχοκοινωνικές δυσκολίες σε στατιστικά σημαντικό βαθμό (πενταπλάσια πιθανότητα άγχους, περιορισμένων κοινωνικών δεξιοτήτων κλπ)
Ειδικά για την Ελλάδα τα αντίστοιχα ποσοστά είναι:
• 1.7% του συνολικού δείγματος εμφανίζει συμπεριφορά εξάρτησης από το διαδίκτυο, ενώ 11% παρουσιάζει οριακή διαδικτυακή συμπεριφορά
7. Υπάρχουν κάποια πρόδρομα συμπτώματα της εξάρτησης από το διαδίκτυο; Ποια συμπεριφορά των παιδιών ηλικίας έως και 10 ετών πρέπει να ανησυχήσει τους γονείς;
Ο υπερβολικός χρόνος ενασχόλησης, η μονομανία, η παραμέληση των υποχρεώσεων και άλλων ασχολιών, η απότομη πτώση της σχολικής επίδοσης, η απομόνωση και η μείωση του χρόνου δραστηριοτήτων και του χρόνου που περνούν με φίλους, η επιθετικότητα, η μεταβολή της συμπεριφοράς, η αδιαφορία για πράγματα που παλιά τον/την ευχαριστούσαν, οι πονοκέφαλοι, η ξηρότητα οφθαλμών, η παραμέληση της προσωπικής φροντίδας και υγιεινής κ.α.
8. Ποιές συμβουλές θα δίνατε στους γονείς παιδιών και εφήβων προκειμένου να προστατεύσουν τα παιδιά τους από μια μελλοντική εξάρτηση από το διαδίκτυο;
1. Από μικρή ηλικία θα πρέπει να τίθενται όρια (για πολλά θέματα) και να τηρούνται μέσα στην οικογένεια. Τα όρια (όταν δεν είναι υπερβολικά ή ιδιαίτερα αυστηρά) δεν καταπιέζουν τα παιδιά, αλλά τα κατευθύνουν και σημαίνουν ενδιαφέρον. Είναι σημαντικά για θέματα ασφάλειας. Όσο το παιδί μεγαλώνει, τα όρια που θα ισχύσουν είναι καλό να συζητώνται, ώστε να λαμβάνεται η γνώμη του παιδιού και του εφήβου. Ο σεβασμός της προσωπικότητας παιδιών και εφήβων από πολύ μικρή ηλικία, είναι στοιχείο πολύ σημαντικό για την εφαρμογή πειθαρχίας.
2. Τα όρια που τίθενται διεθνώς για χρόνο οθόνης-screen time κατά την παιδική και εφηβική ηλικία είναι οι δύο ώρες την ημέρα (το μέγιστο), ωστόσο είναι λογικό τα περισσότερα παιδιά να είναι σε επαφή με την τεχνολογία συνεχώς μέσα στην ημέρα. Συνεπώς, είναι περισσότερο σημαντική η «ποιότητα» της σχέσης με το μέσο, και όχι τόσο η «ποσότητα-χρόνος». Δηλαδή εάν η ισορροπίες της καθημερινότητας τηρούνται με καλά αποτελέσματα σε όλες τις δραστηριότητες/ λειτουργίες των παιδιών, ο χρόνος ενασχόλησης μπορεί να ρυθμιστεί και να ελεγχθεί από τα ίδια.
3. Αφιερώστε χρόνο και διάθεση ώστε να ασχοληθείτε με θέματα διαδικτύου ΜΑΖΙ με τα παιδιά.
4. Τοποθετείστε τον υπολογιστή σε κοινόχρηστο χώρο, ώστε να μη δίνεται η δυνατότητα στο παιδί να απομονωθεί και να υπάρχει σχετική επιστασία.
5. Χρήση φίλτρων για επιβλαβείς ιστοσελίδες και συμμετοχή στις επιλογές του εφήβου (χωρίς υπερβολές ή/και παράλογες απαγορεύσεις), συμβάλλουν σε ένα θετικό αποτέλεσμα.
6. Ενημερώστε τα παιδιά με απλά λόγια από μικρή ηλικία για τα φαινόμενα «εθισμού» και παρενόχλησης.
7. Εάν παρατηρήσετε υπερβολική χρήση ή/και συμπεριφορές «εθισμού» αναζητήστε ΑΜΕΣΩΣ βοήθεια.
9. Είναι σημαντικός ο ρόλος των γονέων στην πρόληψη του internet addiction και γιατί;
ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ. Η ποιοτική σχέση με τους γονείς, ο χρόνος που οι γονείς αφιερώνουν στα παιδιά και η ενασχόληση τους στο internet μαζί με τα παιδιά τους μπορούν να συμβάλλουν στην αποφυγή του φαινομένου. Η συναισθηματική κάλυψη των παιδιών, η καλή σχέση και η επικοινωνία όλων των μελών οδηγούν σε σωστή εφαρμογή ΟΡΙΩΝ μέσα στο σπίτι, τα οποία μπορούν να τηρούνται (οι ενοχικοί γονείς αδυνατούν να βάλουν όρια).
Το internet είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο και δεν πρέπει να
«δαιμονοποιείται». Σωστή χρήση και όρια στις πιο ευαίσθητες ηλικίες είναι
σημαντικά.
Γενικά στην πρόληψη του φαινομένου της κατάχρησης του διαδικτύου μπορούν να συμβάλλουν :
1. Η ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΑ (εφαρμογή ορίων, συμμετοχή σε άλλες δραστηριότητες κ.λπ)
2. ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (εκμάθηση ασφαλούς χρήσης του διαδικτύου, ενημέρωση για τα φαινόμενα κατάχρησης, παρενόχλησης κ.λπ.)
3. ΤΑ ΜΜΕ (ενημέρωση με αντικειμενικό τρόπο, χωρίς άρωμα reality)
4. Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ (νομικό πλαίσιο για τη λειτουργία των internet café, προγράμματα πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης στα σχολεία, εκπαίδευση γονέων κ.α.)